Από καιρό σε καιρό, η φαντασία εξάπτεται ακόμα περισσότερο εξαιτίας
σχετικών αποκαλύψεων στον τύπο με συγκεκριμένες αναφορές στη δράση των
τεκτονικών στοών στα πλαίσια της κοινωνικής και της πολιτικής ζωής της χώρας.
Τα
δημοσιεύματα αυτά συχνά συμπληρώνονται και από την έκδοση βιβλίων, από τα οποία
άλλα έχουν ως περιεχόμενο τις «θρησκευτικές τελετές» των τεκτόνων, άλλα τις
κοινωνικές δραστηριότητες τους, και άλλα
τις διεθνείς διασυνδέσεις τους.
Οι συγγραφείς τους, κατά κανόνα θεολόγοι ή δημοσιογράφοι, κρατούν μια
αρνητική στάση προς τον τεκτονισμό, κατηγορώντας τον είτε ως «μυστηριακή» και
«αιρετική θρησκεία» είτε ως οργάνωση «εθνικά επικίνδυνη», ή τέλος και για τα
δύο μαζί.
Από την άλλη πλευρά, καμιά φορά οι τέκτονες περνούν στην
«αντεπίθεση». Με σχετικές επιστολές ή συνεντεύξεις στα μέσα μαζικής ενημέρωσης
και, τελευταία κυρίως, με τη δημοσίευση βιβλίων που απευθύνονται στην «αμύητη
κοινωνία», επιχειρούν να υπερασπισθούν το σύστημα τους, προβάλλοντας ταυτόχρονα και την
τεκτονική ιδιότητα σημαντικών μορφών της πολιτικής. στρατιωτικής και
εκκλησιαστικής ιστορίας της Ελλάδας (όπως του Καποδίστρια, του Κολοκοτρώνη,
του Βενιζέλου, του Παπαναστασίου, του
Μεταξά, του Γεωργίου Β'. διαφόρων Πατριαρχών Κωνσταντινουπόλεως και
Αλεξανδρείας).
Ειδικά τώρα τελευταία παράλληλα με τον πόλεμο για τα βιβλία ιστορίας
συνάντησα στον τύπο και στο Διαδίκτυο , την άρνηση, του ότι οι τέκτονες συμμετείχαν
στα δρώμενα του αγώνα της Εθνικής Ανεξαρτησίας του Ελληνικού Έθνους.
Σήμερα θέλω να σας παρουσιάσω πληροφορίες από πρόσφατες έρευνες
στα Κρατικά Ρωσικά Αρχεία γύρω από τη συμμετοχή του Ιωάννη Καποδίστρια σε
Τεκτονικές στοές της Ρωσίας κατά την περίοδο 1809 -1822.
Στοιχεία από φακέλους σε αρχεία
που δεν έχουν ακόμα επεξεργαστεί, δεν έχουν δημοσιευθεί, και δεν έχουν γίνει
τόσο γνωστά ώστε να μπορεί να γίνει ένας αντίλογος.
Ψήγματα, μόνο θα μπορέσω να δώσω
σήμερα, καταθέτοντας έναν ανοιχτό φάκελο που σιγά -σιγά, θα γεμίζει τα επόμενα
χρόνια με τη συνεχιζόμενη έρευνα των Ρωσικών αρχείων που πραγματοποιείται
κυρίως από μέλη της Μεγάλης Στοάς της Ρωσίας, καθηγητές Πανεπιστημίων οι οποίοι
ερευνούν στα κρατικά αρχεία την περίοδο του 19ου αιώνα και διδάσκουν χωρίς
λογοκρισία πλέον στα Πανεπιστήμια.
Υπό την σκιά Στοών, Περιστυλίων
και μυστικών ομίλων, της ομιχλώδους και μόνιμα πολιτικά ταραγμένης Αγίας
Πετρούπολης των αρχών του 19ου αιώνα, και υπό το αμυδρό φως, σε μια άγνωστη και
μυστική πτυχή της προσωπικότητας του Μεγάλου Έλληνα πολιτικού και διπλωμάτη,
όπως σκιαγραφείται στα πρακτικά συνεδριάσεων τεκτονικών στοών και ομίλων, σε
ημερολόγια συνεργατών του και σε αναφορές αντιπάλων του προς τον Αυτοκράτορα,
ταξινομημένα σε κλειστά κρατικά αρχεία με επίσημη διαταγή του Υπουργού
Αστυνομίας το 1822 και 1825.
Την έρευνα σ' αυτά τα
«κλειστά» αρχεία δεν επέτρεψαν οι διάδοχοι Αυτοκράτορες ούτε οι Αρχές της
Ε.Σ.Σ.Δ. μέχρι το 1993.
Στο πολιτικό και τεκτονικό
πλαίσιο των δύο πρώτων δεκαετιών του 19ου αιώνα, καλείται ο Καποδίστριας να
παίξει τον ρόλο του «λευκού αξιωματικού» στη σκακιέρα του Τσάρου στην
πιο κρίσιμη περίοδο της ιστορίας της Ρωσικής Αυτοκρατορίας.
Στην ανατολή του 19ου αιώνα η Ευρώπη σαρώνεται ακόμα από τα
προοδευτικά συνθήματα του Διαφωτισμού και τις ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης :
Ελευθερία - Ισότης - Αδελφότης.
Στη Ρωσία ζυμώνονται τα στοιχεία
που αργότερα θα πολεμήσουν μεταξύ τους: ορθόδοξοι, υλιστές, ιδεολόγοι,
σκεπτικιστές, φιλελεύθεροι, δυτικόφιλοι και σλαβόφιλοι.
Η διανοούμενη και προοδευτική νεολαία, οραματίζεται μια νέα Ρωσία,
προσανατολίζεται στις ιδέες του Διαφωτισμού και αγωνίζεται για ένα φιλελεύθερο
και δημοκρατικό κράτος που «πρέπει» να ακολουθήσει τα εξελικτικά στάδια που
πέρασε η Ευρώπη.
Σαν αντίβαρο, μια άλλη ομάδα ιδεολόγων, συντηρητικών ορθοδόξων,
σκεπτικιστών, οι σλαβόφιλοι, επιτίθενται κατά των δυτικοευρωπαϊκών ιδεών
υποστηρίζοντας ότι η Ρωσία πρέπει να ακολουθήσει τις παραδοσιακές αρετές της
σλαβικής ψυχής και ότι οι δρόμοι της είναι διαφορετικοί από αυτούς της Ευρώπης.
Το 1801 ο Αλέξανδρος 1ος
ανεβαίνει στο θρόνο της αχανούς αυτής χώρας, των 45 εκατομμυρίων δουλοπάροικων
και κρατικών αγροτών που μόνο το 5% μπορεί να διαβάζει, έχοντας προσωπικό του
σύμβουλο τον Ελβετό καθηγητή Φρεντερίκ Σεζάρ, μια εξαιρετική προσωπικότητα του
Διαφωτισμού, φιλελεύθερο δημοκράτη και επιφανή Τέκτονα.
Γύρω από τον αυτοκράτορα
δημιουργείται αμέσως ένας κύκλος ομοϊδεατών φιλελεύθερων από διανοούμενους
νέους αριστοκράτες θαυμαστές και προπαγανδιστές των προοδευτικών Ευρωπαϊκών
πολιτικών ιδεών, που προωθούν διοικητικές μεταρρυθμίσεις για την καθιέρωση
«πολιτικής ελευθερίας», «χαλιναγώγησης του δεσποτικού κράτους» και «παραχώρηση
Συντάγματος».
Συνασπισμένοι οι σλαβόφιλοι με
την Εκκλησία, επιτίθενται κατά των μεταρρυθμιστών και τους κατηγορούν για
αθεϊσμό και συμμετοχή στην Μασονία.
Επιμένουν ότι όλες οι
μεταρρυθμίσεις είναι παρακινούμενες από Τεκτονικούς κύκλους του εξωτερικού.
Την εποχή του Αλεξάνδρου
1ου, 1801 - 1825, το να ανήκει κάποιος στο κίνημα του Τεκτονισμού είναι κάτι
σαν φόρος τιμής στο πνεύμα του Διαφωτισμού, την ευρωπαϊκή παιδεία και την
φιλελεύθερη κοσμοαντίληψη.
Με την διάδοση και επίδραση του Τεκτονισμού στη Ρωσία, συνδέονται
όλες οι μεταρρυθμίσεις που βασίζονται στις θεμελιώδεις έννοιες του
Φιλελευθερισμού, των δικαιωμάτων του Ανθρώπου, του κράτους Δικαίου, των φυσικών
δικαιωμάτων του πολίτη καθώς και όλοι οι αγώνες της διανοούμενης φιλελεύθερης
μερίδας του λαού, των ευγενών και του στρατού.
Αλλά αν την εποχή του Μεγάλου
Πέτρου και της Μεγάλης Αικατερίνης οι Τέκτονες αποτελούσαν μέρος του κύκλου και
των συνεργατών τους, το περιβάλλον του Αλέξανδρου του 1ου ήταν κατεξοχήν
τεκτονικό.
Όλα τα μέλη του φιλικού του
κύκλου, ή όπως αλλιώς το έλεγαν, της «ανεπίσημης» ή «Μυστικής Επιτροπής», ήταν
υψηλόβαθμα μέλη τεκτονικών στοών, περιστυλίων, του «Τάγματος των Ρώσων Ιπποτών»
και του «Τάγματος των Ροδοσταύρων» που λειτουργούσαν Κανονικά στην Αγία
Πετρούπολη.
Ο ίδιος ο Αλέξανδρος είναι μέλος
από το 1802 στο «Τάγμα των Ρώσων Ιπποτών», που είναι στενά συνδεδεμένο με το
«Τάγμα των Ιπποτών της Μάλτας» οι σχέσεις του οποίου ποτέ δεν διακόπηκαν με τον
Ρωσικό αυτοκρατορικό οίκο. Ο Αυτοκράτορας όπως και ο πατέρας του Παύλος ο 1ος
εθεωρούντο Μεγάλοι Προστάτες του «Τάγματος των Ιπποτών της Μάλτας»και ήταν
κάτοχοι του Μεγάλου Σταυρού του Τάγματος.
Ο Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου και Υπουργός Εξωτερικών κόμης
Ρουμιάντσεφ είναι μέλος της στοάς «Τρεις Αρετές», στο Περιστύλιο
«Φοίνιξ» και στο «Τάγμα των Ρώσων Ιπποτών».
Ο Πρόεδρος του Υπουργικού Συμβουλίου Νοβοσίλτσεφ είναι ένδοξο
μέλος της Περιφερειακής Μεγάλης Στοάς «Αστρέα» και της Μεγάλης Ανατολής της Πολωνίας.
Ο Υπουργός Εσωτερικών και Αστυνομίας κόμης Β. Κοτσουμπέη είναι
ένδοξο μέλος της Μεγάλης Στοάς «Μινέρβα» του Βερολίνου και της Περιφερειακής
Μεγάλης Στοάς «Αστρέα», και μέλος στη στοά «Δευκαλίων», καθώς και
στη στοά «Αρποκράτης» του Τάγματος των Ροδοσταύρων στην Αγία Πετρούπολη.
Ο Υπουργός Σύμβουλος του κράτους στο Βασίλειο της Πολωνίας
πρίγκιπας Τσαρτόρμισκι είναι ένδοξο μέλος της Μεγάλης Ανατολής Πολωνίας, μέλος
στη στοά «Ίσις» στη Βαρσοβία και σε στοές στην Αγία Πετρούπολη.
Ο Γερουσιαστής, Στρατηγός κόμης Π. Στρογκάνοφ είναι μέλος στη
«Μεγάλη Ανατολή» της Γαλλίας και στη στοά «Ελισάβετ - Αγαθοεργία» στην Αγία
Πετρούπολη.
Ο Υπουργός Λαϊκής Επιμόρφωσης πρίγκιπας Α. Γκολίτσιν, είναι μέλος
της στοάς «Ενωμένοι Φίλοι» και μέλος της Τεκτονικής Εταιρίας «Νέο Ισραήλ» στην Αγία Πετρούπολη.
Ο Μπαλασόφ είναι μέλος της στοάς «Παλαιστίνο» και «Ενωμένοι
Φίλοι», στην Αγία Πετρούπολη.
Ο Γενικός Γραμματέας του κράτους Μ. Σπεράνσκι, ο ανώτερος και
στενότερος εκ των συνεργατών του Αυτοκράτορα, είναι ο εγκέφαλος της «Μυστικής
Επιτροπής», μέλος της Στοάς «Πολικός Αστήρ» και του Τάγματος των Ρώσων Ιπποτών.
Οι σλαβόφιλοι μιλούν επίμονα για
το «μασονικό κράτος» που δρα στο εσωτερικό του Ρωσικού κράτους.
Η πραγματικότητα είναι ότι στην Αγία Πετρούπολη και στη Μόσχα η
πλειοψηφία των κοινωνικών οργανώσεων, ομάδων, ομίλων, ενώσεων και κύκλων με
αντικείμενο ενδιαφέροντος την φιλολογία, φιλοσοφία, επιστήμες, τέχνες,
αγαθοεργίες, εκπαίδευση, και λογοτεχνία, εμφανίζονται ως οι ανοιχτοί όμιλοι
μυστικών κλειστών τεκτονικών οργανώσεων και στοών.
Αντίστοιχα τα ενεργά και ιδρυτικά μέλη των στοών είναι ενεργά και
ιδρυτικά μέλη των ανοιχτών ομίλων, που λειτουργούν σαν προθάλαμος μύησης στην
κοινή ιδεολογική θέση που εκφράζουν τα μέλη.
Είναι όμιλοι
ανατροφοδοτούμενοι κυρίως από υψηλόβαθμους κρατικούς υπαλλήλους και
στρατιωτικούς, ρώσους ή ξένους, επίσης και από τους τελειόφοιτους του
σπουδαιότερου Λυκείου της Ρωσικής αριστοκρατίας τον «Τσάρσκογιε Σελό» το οποίο
ιδρύθηκε από τους υπουργούς - Τέκτονες Μ. Σπεράνσκι και Α. Ραζουμόφσκι και
λειτουργούσε μέσα στο χώρο των θερινών ανακτόρων του Τσάρου με διευθυντή τον
επιφανή τέκτονα Β. Μαλινόφσκι, συγγραφέα της πραγματείας «Για την Αιώνια
Ειρήνη», ένα από τα σημαντικότερα τεκτονικά θέματα της εποχής εκείνης.
Το ίδιο το Λύκειο, προορισμένο να
αποτελέσει το φυτώριο της τεκτονικής ελίτ, ήταν δημιούργημα και μέρος εκείνου
του μοναδικού φαινομένου που σήμερα αναφέρεται ως «Πεφωτισμένος Μυστικισμός της
εποχής του Αλεξάνδρου του 1ου".
Όλοι οι καθηγητές που
διδάσκουν στο Λύκειο είναι μέλη στο Τάγμα των Ελευθέρων Τεκτόνων, και των
φιλοτεκτονικών ανοιχτών εταιριών στην πρωτεύουσα.
Τον Ι. Καποδίστρια υποδέχονται
στην Αγία Πετρούπολη τον Γενάρη του 1809 οι εκπρόσωποι του Ρουμιάντσεφ και του
Σπεράνσκι, μεταξύ των οποίων είναι ο υφιστάμενος του λίγες μέρες αργότερα στο
Υπουργείο, κόμης Ντ. Μπλιούντοφ, μέλος της στοάς «Τρεις Αρετές», του ανοιχτού
τεκτονικού φιλολογικού ομίλου «Αρζαμάς» και της ελεύθερης εταιρίας επιστημών
και τέχνης.
Εκεί είναι και οι καθηγητές των
ελληνικών και λατινικών σπουδών του Λυκείου, ο διευθυντής Β. Μαλινόφσκι και ο
καθηγητής αρχαίων ελληνικών και λατινικών, Ν. Κοσάνσκι, συγγραφέας του έργου
«Τα Ρόδα της Ελληνικής Ποίησης, 1811», μέλη στη στοά «Εκλεκτός Μιχαήλ», ο καθηγητής
Α. Γκάλιτς, συγγραφέας του έργου «Ιστορία των Φιλοσοφικών Συστημάτων» μέλος στη
στοά «Πελεκάνος», ο καθηγητής Σπύρος Δεστούνης, μεταφραστής του Πλουτάρχου,
στέλεχος του υπουργείου εξωτερικών και αργότερα γενικός πρόξενος της Ρωσίας στη
Σμύρνη, μέλος του ανοιχτού Τεκτονικού ομίλου «Φίλοι του Ρωσικού λόγου», ο
καθηγητής Ζουκόφσκι, στενός φίλος του Καποδίστρια μαζί με τους Σεργκέϊ και
Βασίλι Λ. Πούσκιν, μέλη των στοών «Τρεις Αρετές», «Τάγμα των Ρώσων Ιπποτών» και
του «Αρζαμάς», καθώς και πέντε Έλληνες, ένας εκ των οποίων εικάζεται ότι είναι
ο αξιωματικός του Ρωσικού Στρατού, Αλέξανδρος Υψηλάντης δόκιμο τότε μέλος της
στοάς «Παλαιστίνη», στην οποία είναι ήδη μέλος ο Δρ. Φέσλερ.
Τους πρώτους μήνες, ο
Καποδίστριας διαθέτει τον ελάχιστο ελεύθερο χρόνο του με τις οικογένειες του
Σπεράνσκι και των Πούσκιν, στα σπίτια των οποίων απολαμβάνει μια ζεστή
«ελληνική» φιλοξενία συνομιλώντας όχι μόνο στην καθιερωμένη γαλλική γλώσσα αλλά
και στην ελληνική, τόσο με τον Σπεράνσκι που διαβάζει στο πρωτότυπο, τους
αρχαίους έλληνες κλασσικούς, καθώς και με τους καθηγητές του Λυκείου, που
σύχναζαν στο μεγάλο φιλολογικό σαλόνι με την τεράστια κλασική βιβλιοθήκη του
Σεργκέϊ Πούσκιν, πατέρα του μετέπειτα μεγάλου ποιητή Αλεξάνδρου Σεργκέγιεβιτς
Πούσκιν.
Εντυπωσιάζεται από την κλασσική ελληνική και γαλλική παιδεία
ορισμένων υψηλόβαθμων κρατικών λειτουργών στο περιβάλλον του αυτοκράτορα και
μελών της «Μυστικής Επιτροπής» τους οποίους συνοδεύει σε συναντήσεις, ανοιχτών
φιλοτεκτονικών ομίλων, λογοτεχνών, ιστορικών και επιστημόνων με φιλελεύθερες
ιδέες και οράματα για πολιτικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις και παρακολουθεί
τις καθημερινές συγκρούσεις και αντιπαραθέσεις με αντίστοιχους ομίλους
σλαβόφιλων και υψηλόβαθμων παραγόντων της Εκκλησίας, για τον επηρεασμό του
Αυτοκράτορα στη διαμόρφωση της πολιτικής των υπουργών του.
Ο Καποδίστριας είναι «πολύ
προσεκτικός» στην εκτός Υπουργείου κοινωνική συμπεριφορά του, ακολουθώντας
προφανώς τις συμβουλές τόσο του Σπεράνσκι όσο και του προϊσταμένου του
Ρουμιάντσεφ, «κυκλοφορεί σαν σκιά» μέσα στις ομάδες των φιλελευθέρων κρατικών
λειτουργών και καθηγητών του Λυκείου, προσαρμόζεται με τους τρόπους
επικοινωνίας αυτών των ανοιχτών φιλοτεκτονικών ομίλων, στις εκδηλώσεις των
οποίων συμμετέχει και γίνεται μόνιμα αποδεκτός ιδιαίτερα στον «Αρζαμά» που είναι το επίκεντρο της πολιτικής και
φιλολογικής κίνησης στην πρωτεύουσα.
Το όνομα του Καποδίστρια εμφανίζεται σε διάφορες στοές στην Αγία
Πετρούπολη και στη Μόσχα, ενδεικτικά, το 1810 εγγράφεται ως επισκέπτης στη Στοά
«Παλαιστίνο» της Αγίας Πετρούπολης, όπου ο Πρίγκιπας Αλέξανδρος Υψηλάντης
υποστράτηγος του Ρωσικού Στρατού είναι Τέκτων 1ου βαθμού έως το Μάρτιο του 1810
που μυείται στο βαθμό του Εταίρου και στις 19/12/1816 εμφανίζεται στα πρακτικά,
η μύησης του στον 3ο τεκτονικό βαθμό», επίσης ο μετέπειτα Φιλικός Γουναρόπουλος
και τέσσερις άλλοι «Έλληνες» μεταξύ των οποίων και ο έτερος «ξένος» στο
Υπουργείο Εξωτερικών, Δρ. Φέσλερ ο οποίος εν τω μεταξύ, έχει αναπτύξει πολύ
στενή συνεργασία με τον Καποδίστρια. Εμφανίζεται επίσης, «επισκέπτης» σε
συνεδριάσεις των στοών «Ενωμένοι Φίλοι», «Τρεις Αρετές», «Πολικός Αστήρ», και
Υπέρτατο. Περιστύλιο «Φοίνιξ» πάντοτε με
μέλη της «Μυστικής Επιτροπής» όπως ο πρίγκιπας Γκολίτσιν, ο Σπεράνσκι, και ο
Ρουμιάντσεφ.
Μέχρι τώρα το όνομα του Καποδίστρια δεν βρέθηκε καταχωρημένο ως
τακτικό μέλος συμβολικής στοάς, εμφανίζεται όμως περισσότερο στις συνεδριάσεις
του Μεγάλου Περιστυλίου «Φοίνιξ» στο
οποίο είναι μέλη σχεδόν όλοι οι μη φέροντες Ρωσικό τίτλο ευγενείας υψηλόβαθμοι
αξιωματούχοι της κυβέρνησης.
Επίσης αναφέρεται ως τακτικό
μέλος στις συνεδριάσεις στο «Τάγμα των Ρώσων Ιπποτών» πού είναι μέλη όλοι οι
πρίγκιπες αξιωματούχοι του Κράτους και τα μέλη της «Μυστικής Επιτροπής» με
ανώτατο διοικητή τον Αυτοκράτορα όπου διατηρεί τη θέση του Γραμματέα του
Διοικητικού Συμβουλίου του Τάγματος από το 1812 όταν αντικατέστησε τον
Σπεράνσκι στην επικοινωνία του τάγματος με το «Τάγμα των Ιπποτών της Μάλτας».
Το 1818 ο Κόμης Καποδίστριας υπογράφει επιστολή του Τάγματος για
λογαριασμό του Αυτοκράτορα προς τον Μεγάλο Διδάσκαλο του «Τάγματος των Ιπποτών
της Μάλτας» δια της οποίας τον βεβαιώνει ότι «από την πλευρά του Αλέξανδρου του
1ου , πάντα θα παρέχεται στο Τάγμα προστασία».
Από τις μέχρι τώρα έρευνες στα αρχεία, ο Ιωάννης Καποδίστριας
εμφανίζεται να συμμετέχει, ιδίως από το 1815, στους παρακάτω ανοιχτούς ομίλους-εταιρίες που αποτελούν τις
εξωτερικές εκδηλώσεις ομάδων τεκτονικών στοών διαφόρων βαθμών στην Πετρούπολη
και στην Μόσχα.
Λογοτεχνική εταιρία «Αρζαμάς» Αγ. Πετρούπολη
Ελεύθερη Εταιρεία
Επιστημών και Τέχνης, Αγ. .Πετρούπολη
Εταιρεία Ερευνητών της Φύσης, Μόσχας
Εταιρεία Αγροτικής Οικονομίας, Μόσχας
Εταιρεία Φυσικής και Ιατρικής, Αγ. Πετρούπολη
Ρωσική Ακαδημία Επιστημών, Αγ. Πετρούπολη
Αναφέρονται εν συντομία περιληπτικά στοιχεία και επιλεγμένα
αποσπάσματα από πρακτικά συνεδριάσεων της «Αρζαμάς» στην περίοδο 1815 - 1818
όπως και λίγες σημειώσεις από ημερολόγια του κόμη Ντ. Μπλιούντοφ και του Φ.
Βίγκελ που συμμετείχαν σ' αυτές τις συνεδριάσεις.
Τα στοιχεία αυτά καθώς και τα
πρακτικά της Στοάς «ΟΝΥΞ» είναι
ταξινομημένα στο Ρωσικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο στη Μόσχα, ως «Πρωτόκολλα της
Αρζαμάς».
Ο όμιλος «Αρζαμάς» αποτελεί την ανοιχτή, φιλοτεκτονική και
λογοτεχνική οργάνωση, των στοών «Οι Τρεις Αρετές», «Παλαιστίνο», «Ενωμένοι
Φίλοι», «Πολικός Αστέρας» που λειτουργούν Κανονικά υπό την εποπτεία της
Περιφερειακής Μεγάλης Στοάς «Αστρέα».
Στην «Αρζαμάς» όλα τα μέλη έχουν -ψευδώνυμο.
Το 1815, πολλά μέλη
δανείζονται παρώνυμα από μια Μπαλάντα του Ζουκόφσκι. (Ο Ζουκόφσκι είναι
«Σβετλάνα», Ο Αλέξανδρος Πούσκιν - «τριζόνι», ο Μπατιουσκόφ -«Αχιλλέας», ο
Βιάζεμσκι - «Ασμοδαίος» κτλ ).
Όλα τα επίτιμα μέλη έχουν
το παρώνυμο «χήνες» όπως και ο κόμης Καποδίστριας.
Τον Ιανουάριο του 1815 ο Ιωάννης
Καποδίστριας αναφέρεται ως επίτιμο μέλος μεταξύ άλλων διασήμων μελών, όπως οι
Ντ. Μπλιούντοφ, Μ.Σπεράνσκι, Ν. Καραμζίν, Ζουκόφσκι, Κ. Μπατιουσκόφ, Π.
Βιάζεμσκι, Σ. Πούσκιν, Β.Λ.Πούσκιν, Α. Πούσκιν, Α. Βόϊκοφ, Ντ. Ντασκόφ, Α.
Τουργκένεφ, Ν. Τουργκένεφ, Μ. Ορλόφ, Ν. Μουραβιόφ, Φ. Βίγκελ., Κοζλόφ,
Π.Πολέτικα.
Ο Μπλιούντοφ, που αναδείχθηκε σε θερμό υποστηρικτή και οπαδό του
Καποδίστρια λόγω της δυσπιστίας του στην φιλία της Αυστρίας και
τον Μέτερνιχ, αναφέρει στο ημερολόγιο του ως τακτικά μέλη στις συνεδριάσεις του
«Αρζαμάς» τους Καραμζίν, Σαλτικόφ, κόμη Γ. Νελεντίνσκι-Μελέτσκι, Ι. Ντμίτριεφ
και τον κόμη Ιβάν Αντώνοβιτς Καποντίστρια.
Το πνεύμα του «Αρζαμάς»
περιλαμβάνει κάθε τι που ενέπνεε αγνότητα και ευγένεια.
Τα μέλη θεωρούσαν αδελφούς όλες
τις πεφωτισμένες προσωπικότητες εν ζωή και μη.
Έναν από τους πρώτους Μεγάλους Αδελφούς θεωρούσαν τον Απόλλωνα
καθώς και άλλες ευγενείς μορφές του αρχαίου κόσμου.
Στις συζητήσεις αναλύονται θέματα
λογοτεχνίας, γλώσσας, ιστορίας, εξωτερικής πολιτικής, οργάνωσης του κράτους,
και παρά την ήττα του Ναπολέοντα από το ρωσικό στρατό εξακολουθούν να
υποστηρίζονται φιλελεύθερες απόψεις για συνταγματικές μεταρρυθμίσεις που έχουν
σχέση με την κατάργηση της δουλοπαροικίας, τον περιορισμό της μεγάλης
ιδιοκτησίας της Εκκλησίας και των μεγάλων γαιοκτημόνων πριγκίπων.
Στις συνεδριάσεις του έτους 1818, ο Καποδίστριας ο Καραμζίν και ο
Ζουκόφσκι εμφανίζονται να διαφωνούν έντονα με τον Νικολάι Τουργκένεφ «πατέρα
του Δεκεμβρισμού», τους μελλοντικούς Δεκεμβριστές Ορλόφ, Μουραβιόφ, Πεστέλ και
τον νεαρό ποιητή Αλέξανδρο Πούσκιν, στην προσπάθεια τους να πολιτικοποιήσουν
την εταιρία.
Στα πρακτικά των συνεδριάσεων
παρακολουθούμε εξαιρετικά ενδιαφέρουσες φιλοσοφικές συζητήσεις για τον
προορισμό του ανθρώπου και τις εξελίξεις της Ρωσίας καθώς και απαγγελίες
επαναστατικών ποιημάτων από τον νεαρό ποιητή Αλέξανδρο Πούσκιν ο οποίος
συγχρόνως απεικονίζει στα τετράδια του τις μορφές που τον εντυπωσιάζουν.
Σε αυτά οφείλουμε τα δύο πορτραίτα του Καποδίστρια:
α) Ο Καποδίστριας πορτραίτο
του 1818 στο τετράδιο με τα χειρόγραφα του ποιήματος «Ρουσλάν και Λιουντμίλα»
(ωδή IV ).
β) Ο Καποδίστριας Μεσαίο
από τα τρία αντρικά πορτραίτα, ζωγραφισμένα στα περιθώρια του τετραδίου με τα
χειρόγραφα του μυθιστορήματος «Ευγκένι Ονέγκιν». (Μέρος II, στ.XXII Α)
Λίγες εβδομάδες αργότερα σε μία συνεδρίαση ο ποιητής Α. Πούσκιν
απαγγέλλει ένα έντονα καυστικό ποίημα εναντίον του συστήματος καταστολής του
κράτους.
Ο αρχηγός της αστυνομίας τον καταγγέλλει ως επικίνδυνο επαναστάτη
και ο Τσάρος τον καταδικάζει σε μακροχρόνιο εγκλεισμό σε μοναστήρι της
Σιβηρίας. Τα μέλη του Αρζαμάς, Β.Λ. Πούσκιν και Βιάζεμσκι, ζητούν επειγόντως
την βοήθεια του Καποδίστρια ο οποίος αφού συγκρούεται λόγω αναρμοδιότητας με
τον διευθυντή της Αστυνομίας και τον Υπουργό Εσωτερικών, με μια ευφυέστατη
διοικητική εισήγηση στον Τσάρο επιτυγχάνει την μετατροπή του εγκλεισμού του
ποιητή, σε εξορία εργασίας στη Νότια Ρωσία.
Έτσι ο Πούσκιν αποστέλλεται στη Μολδαβία φέροντας μια επιστολή από
τον κόμη Καποδίστρια, προς τον Στρατηγό Ινζόφ.
Ο κόμης στην επιστολή του
προσπαθεί να δικαιολογήσει τη συμπεριφορά του Πούσκιν, λέγοντας «ότι έλαβε κακή
αγωγή στα παιδικά του χρόνια και, εκφράζει την άποψη, ότι κάτω από την
ευεργετική επίδραση του Ινζόφ θα μπορεί να γίνει ένας καλός υπάλληλος ή ένας
καλός συγγραφέας».
Πιο χαρακτηριστική είναι η
απάντηση του Ινζόφ στον Καποδίστρια στις 13 Απριλίου του 1821.
«Ο Πούσκιν ασχολείται με την μετάφραση των Μολδαβικών νόμων και
σιγά-σιγά διορθώνεται. Βέβαια μερικές
φορές στις συζητήσεις του χρησιμοποιεί κάποιες ποιητικές εκφράσεις αλλά είμαι
σίγουρος ότι ο χρόνος θα διορθώσει και αυτό το ελάττωμα».
Από την άποψη αυτή είναι
σημαντικός ο ρόλος του Καποδίστρια στη ζωή του νεαρού Πούσκιν, τον οποίον
προστάτευσε, όχι τυχαία, από τον αυτοκράτορα Αλέξανδρο, στέλνοντας τον σκόπιμα
σε ένα έντονα προστατευτικό τεκτονικό περιβάλλον στενών φίλων δικών του και του
«Αρζαμάς», στο Κισινιόφ της Μολδαβίας, υπό την εποπτεία του Τέκτονα Στρατηγού
Ινζόφ .σεβασμίου της στοάς «Οβίδιος» που λειτουργούσε στα Γαλλικά στο σπίτι του
Έλληνα Φιλικού Μιχαήλ Κατσίκη, υπό την εποπτεία της Περιφερειακής .Μεγάλης
Στοάς «Αστρέα» μέλη της οποίας είναι ο κόμης στρατηγός Α. Υψηλάντης και τα
αδέλφια του, ο κόμης Γιεγκόρ Κατακουζινός, ο Ιορδάκι Ροσέττι-Ροζνοβάν,
διεκδικητής του θρόνου της Μολδαβίας στο αρχείο του οποίου βρέθηκαν πολλές
επιστολές του Καποδίστρια και αρκετοί γνωστοί Έλληνες.
Ο Πούσκιν υποχρεούται να εργάζεται στην
συστημένη από τον Καποδίστρια νομική επιτροπή επικεφαλής της οποίας είναι ο
Ηπειρώτης Πέτρος Μανέγκας, νομομαθής Τέκτων στη Γαλλία ο οποίος, συνέταξε τον
Κώδικα των νομοθετημάτων της Βεσσαραβίας, τα οποία καθόλου συμπτωματικά έγιναν
νόμοι της ανεξάρτητης Ελλάδας κατά τη διακυβέρνηση του Καποδίστρια.
Ο Πούσκιν εκτελούσε χρέη μεταφραστή νόμων από τα γαλλικά μάλλον
από τον Κώδικα του Ναπολέοντα.
Εκεί τον συναντούσε και ο
υφιστάμενος του Καποδίστρια Α. Στρούντζας από την Οδησσό.
Ο Πούσκιν εισέρχεται ως Γραμματέας στη στοά «Οβίδιος», στα
τεκτονικά ημερολόγια του οποίου οφείλουμε πληροφορίες και σκίτσα των μελών της
στοάς, πολλών Ελλήνων και Ελληνίδων της κοινωνίας του Κισινιόφ που ήταν το
κέντρο του Ελληνικού επαναστατικού κινήματος των Φιλικών.
Η πράξη αυτή του Καποδίστρια θεωρείται πάντα από τους Ρώσους
ισάξια της διάσωσης του Προμηθέα από τον Ηρακλή, διότι έτσι περισώθηκε ο
μεγάλος εθνικός ποιητής της Ρωσίας και αδελφός Αλέξανδρος Πούσκιν.
Οι Ρώσοι ιστορικοί υποστηρίζουν ότι, ο Καποδίστριας μυήθηκε στον
Τεκτονισμό σε νεαρή ηλικία όταν φοιτούσε στην ιατρική σχολή στην Πάδουα της
Ιταλίας. Σχεδόν όλοι οι ιατροί εκείνης της εποχής ήταν τέκτονες.
Εκείνη την εποχή το τάγμα των ελευθέρων τεκτόνων αποκτούσε στην
Ιταλία όλο και περισσότερη δύναμη και σύντομα τέθηκε επικεφαλής του κινήματος
των καρμπονάρων.
Ο Καποδίστριας μπορεί να μην αναθέρμανε τις προηγούμενες στενές
σχέσεις του με το Τάγμα, παρέμεινε όμως ένα ισχυρό μέλος της ανώτατης μυστικής
καθοδήγησης του.
Πιθανόν να επισκεπτόταν
ρωσικές στοές, δεν διακινδύνευε όμως να γίνει μέλος καμιάς από αυτές.
Το γεγονός της πιθανής
συμμετοχής του σε στοά θα γινόταν αμέσως γνωστό στην μυστική αστυνομία και στον
αυτοκράτορα και αυτό θα οδηγούσε στην καταστροφή της καριέρας του ως Υπουργού
Εξωτερικών.
Η προσεκτική και σταθερή υποστήριξη του Καποδίστρια στην
επανάσταση της Νεάπολης, στο πηδάλιο της οποίας ήταν οι τοπικοί ελευθεροτέκτονες,
στο συνέδριο του Τροππάου το 1820 μας επιτρέπει να αντλήσουμε πολλά
συμπεράσματα.
Ο ίδιος ο Καποδίστριας έγραφε
στον Ρώσο αυτοκράτορα Νικόλαο τον 1ο:
«Εγώ από την πλευρά μου ποτέ δεν συμμετείχα σε καμία μυστική
εταιρεία». Όμως η πείρα μας δίδαξε ότι δεν μπορούμε να δώσουμε βάση στις
δηλώσεις αυτού του είδους.
Οι τεκτονικές διασυνδέσεις του Καποδίστρια του επέτρεψαν το 1809
να αναλάβει αμέσως την πολύ υψηλή θέση του υπάλληλου 5ου βαθμού, δηλαδή θέση
γενικού διευθυντού, το παράσημο της Αγίας Άννας 2ου βαθμού και στη συνέχεια να
γίνει Υπουργός Εξωτερικών, κάτι που ήταν χωρίς προηγούμενο για έναν άγνωστο
σχεδόν ξένο.
Είχε την εμπιστοσύνη του Αυτοκράτορα, την στενή συνεργασία του
Γενικού Γραμματέα του Κράτους Μ. Σπεράνσκι και την προστασία του Προέδρου του
Υπουργικού Συμβουλίου, του «πεφωτισμένου διπλωμάτη» κόμη Ν. Ρουμιάντσεφ, το
περιβάλλον των οποίων αποτελείτο από τέκτονες επιστήμονες.
Δημιούργησε στενές σχέσεις με το ναύαρχο τέκτονα Π.Τσιτσάγκοφ,
εμπνευστή του σχεδίου οργάνωσης φιλορωσικής επανάστασης στα Βαλκάνια με
συμμετοχή των δικών του στρατευμάτων.
Στη διάρκεια του
ρωσοτουρκικού πολέμου υπηρέτησε στο επιτελείο
του Τσιτσάγκοφ, η διπλωματική γραμματεία του οποίου αποτελούσε το Κέντρο
επεξεργασίας πληροφοριών και κατασκοπίας στην Ανατολή.
Το διπλωματικό ταλέντο του Ι. Καποδίστρια αποκαλύφθηκε πλήρως στη
ρωσική υπηρεσία που προσκλήθηκε να υπηρετήσει από τον Ν. Ρουμιάντσεφ τον Μάιο
του 1808.
Μέσα σε έξι χρόνια ο «σεμνός
και εργασιομανής κρατικός γραμματέας» έκανε μια ιλιγγιώδη καριέρα.
Από το 1811 ως τις αρχές του 1812 ήταν έκτακτος γραμματέας της
ρωσικής πρεσβείας στη Βιέννη, από την άνοιξη του 1812 επικεφαλής της
διπλωματικής γραμματείας της στρατιάς του Δούναβη του ναυάρχου Π. Τσιτσάγκοφ.
Όμως η απογείωση του ξεκίνησε από την αποστολή του στην Ελβετία,
όπου για πρώτη φορά του δόθηκε η δυνατότητα να χρησιμοποιήσει στην πράξη τη
«συνταγματική του διπλωματία» και να αναχαιτίσει τις προσπάθειες της Αυστρίας
να διασπάσει τα ελβετικά καντόνια και να επαναφέρει τη μοναρχία. Για την
επιτυχημένη αποκατάσταση του δημοκρατικού ελβετικού κράτους ο Καποδίστριας
έλαβε τον τίτλο του «επίτιμου πολίτη της Γενεύης» και δίπλωμα. Μετά την
αποστολή στην Ελβετία γίνεται σύμβουλος του Αλέξανδρου του 1ου στη διάσκεψη της
Βιέννης και τον Ιούλιο - Νοέμβριο του 1816 βασικότερος εκπρόσωπος της Ρωσίας
στις συνομιλίες για την υπογραφή της ειρηνευτικής συμφωνίας με τη Γαλλία.
Όμως ο ρόλος του δεν περιορίστηκε μόνο στη σφαίρα της εξωτερικής
πολιτικής.
Και στο εσωτερικό ο Τσάρος τον χρειαζόταν όχι λιγότερο από το
εξωτερικό. - Στις 22 Οκτωβρίου του 1817 έγραφε: «Ο αυτοκράτορας με θέλει κοντά
του. Γιατί; Για να με χρησιμοποιεί ως εργαλείο στην υπόθεση των μεγάλων
μεταρρυθμίσεων στην αυτοκρατορία του».
Όπως κάποτε ο Σπεράνσκι ήταν το «εργαλείο» του Τσάρου εναντίον του
Ναπολέοντα, έτσι τώρα ο Καποδίστριας αποτελούσε το «εργαλείο» όχι μόνο της
εξωτερικής του πολιτικής εναντίον του Μέτερνιχ αλλά και της εσωτερικής
πολιτικής το 1816 στη διοίκηση της προσαρτημένης από το 1812 Βεσσαραβίας.
Ο ακριβέστερος ορισμός της δραστηριότητας του Καποδίστρια δόθηκε
από τον άλλο διπλωμάτη Βουαλκόντ με την εξής φράση: «το εσωτερικό
πολιτικό σύστημα συντονιζόταν με το εξωτερικό πολιτικό σύστημα».
Από την υψηλή θέση του στα Υπουργεία Εξωτερικών και Εσωτερικής
Διοίκησης ο Καποδίστριας γνώριζε πολύ καλά τα υπόγεια επαναστατικά ρεύματα που
διέτρεχαν την διανοούμενη νεολαία και τις τάξεις των φιλελευθέρων αξιωματικών
του στρατού και με το αλάνθαστο διπλωματικό του κριτήριο διαισθανόταν τα
δραματικά γεγονότα που θα ξεσπούσαν στον ευρωπαϊκό νότο και στην καρδιά της
Ρωσίας στην ανατολή της δεκαετίας του 1820.
Έτσι δεν εξεπλάγη όταν στις αρχές του 1817 τον επισκέφθηκε ο
Γαλάτης και του μίλησε για την μυστική Εταιρεία που είχε σκοπό την απελευθέρωση
της Ελλάδας και του πρότεινε να μπει επικεφαλής της.
Αντί για απάντηση, «...ο
Καποδίστριας του πρότεινε να φύγει αμέσως από της Αγία Πετρούπολη.
Όμως ο αυτοκράτορας, τον οποίον ενημέρωσε ο Καποδίστριας για τη
συζήτηση με τον Γαλάτη, δεν συμφώνησε μαζί του.
Ήθελε να μάθει περισσότερα
για την ελληνική μυστική εταιρεία.
Από την πλευρά του ο Γαλάτης συμπεριφερόταν στην Αγία Πετρούπολη
αρκετά απρόσεκτα και μιλούσε σε όλους για την «Φιλική Εταιρεία».
Ο αυτοκράτορας έδωσε εντολή
στην αστυνομία να συλλάβουν τον Γαλάτη. Πράγματι, κατά τη σύλληψη βρέθηκαν πάνω
του χαρτιά που επιβεβαίωναν την ύπαρξη μυστικής επαναστατικής εταιρείας
ελλήνων.
Η «Φιλική Εταιρεία»
αντιμετώπιζε σοβαρό κίνδυνο.
Για τη σύλληψη του Γαλάτη, ο οποίος ήταν Βρετανός υπήκοος, θα
μπορούσε να μάθει ο Βρετανός πρέσβης στην Αγία Πετρούπολη, Κάτκαρτ.
Η αγγλική διπλωματία, φανατικός εχθρός του ελληνικού
εθνικοαπελευθερωτικού κινήματος, θα έσπευδε να ειδοποιήσει την Πύλη για τα
σχέδια των Ελλήνων.
Για το λόγο αυτό οι ίδιοι
οι Φιλικοί σκότωσαν τον Γαλάτη...».
«...Ο «πολύ προσεκτικός» Καποδίστριας ήταν ένας από τους μυστικούς
ηγέτες της «Φιλικής Εταιρείας».
Η Εταιρεία ήταν ουσιαστικά μια τεκτονική υπόθεση όπως και οι
καρμπονάροι στην Ιταλία.
Το 1811 με ρωσικά χρήματα ίδρυσε στη Βιέννη μια λογοτεχνική και
πολιτική «Εταιρεία Φιλόμουσων», πρότυπο του «Αρζαμάς» αλλά με πάνω από 80
χιλιάδες μέλη, με τεράστια χρηματικά ποσά, φυλασσόμενα στο Μόναχο.
Μετά την εντυπωσιακή νίκη των Ρώσων, Γάλλων και Άγγλων κατά των
Τούρκων στη ναυμαχία του Ναυαρίνου, έγινε ουσιαστικά αντιβασιλέας της Ελλάδας,
στην οποία επέστρεψε επιδεικτικά πάνω σε ρωσικό πολεμικό πλοίο.
Το αξίωμα του στην ελληνική γλώσσα είχε μια όμορφη ονομασία:
Κυβερνήτης - Τιμονιέρης, Αντιβασιλιάς, Διοικητής, αλλά σε καμιά περίπτωση
«Πρόεδρος» όπως έχει αποδοθεί από λάθος μετάφραση στα Ρωσικά έγγραφα εκείνης
της εποχής και συνεχίζεται ακόμη...».
«Η αρκετά σκληρή πολιτική του ήταν φιλορωσική και τεκτονική και
γι' αυτό το λόγο, τον δολοφόνησαν οι ημιάγριοι, ντόπιοι αντάρτες, αγράμματοι
κιρτζαλίδες, όπως τους περιγράφει ο Α. Πούσκιν, πολιτικοί εχθροί του από το
φιλοτουρκικό στρατόπεδο, γιοι του αρχηγού των Μανιατών, πίσω από τους οποίους
ήταν οι Άγγλοι...».
Όμως ο ρόλος του στην εξωτερική πολιτική της Ρωσίας αποσιωπείται
στη ρωσική προεπαναστατική μοναρχική ιστοριογραφία, ειδικά από τον Μαρτένς και
στη σοβιετική περιορίζεται στις προσπάθειες του Καποδίστρια να επιλυθεί το
πρόβλημα των νήσων του Ιονίου και το Ελληνικό ζήτημα με τη βοήθεια της Ρωσίας.
Ο ρόλος του Καποδίστρια στις διαβουλεύσεις της εξωτερικής
πολιτικής την περίοδο 1815 - 1822 έμεινε ανεξερεύνητος επειδή η δραστηριότητα
του στη Ρωσική διπλωματία βρήκε ελάχιστη απεικόνιση στις προεπαναστατικές
δημοσιεύσεις των ιστορικών Φ. Μαρτένς, Α. Πολόβτσεφ, Ν. Σίλντλερ, πρακτικά Νικολάι Μιχάιλοβιτς κ.α., που στόχευαν να
προστατεύσουν την μοναρχία.
Χρησιμοποιώντας την ιδιόμορφη
κατάσταση στη δομή του Τσαρικού υπουργείου εξωτερικών την περίοδο 1815-1822
(δύο «υπουργοί» - κρατικοί γραμματείς: Καποδίστριας και Νεσσελρόντε), οι
συγγραφείς απέδιδαν στον τελευταίο (μια και επί Νικόλαου του 1ου έγινε ο
μοναδικός υπουργός εξωτερικών) την πατρότητα των εγγράφων κάθε φορά όταν υπήρχε
αμφιβολία για το ποιος στην πραγματικότητα είχε συντάξει το διπλωματικό
κείμενο.
Πρόσφατες όμως έρευνες
αποκαλύπτουν ότι ο Καποδίστριας δεν ήταν μόνο «Έλληνας από το Κόρφου» και
υποστηρικτής της ελληνικής ανεξαρτησίας.
Με πολύ πλατιά για την εποχή του μόρφωση έβλεπε πιο μακριά από τον
Νεσσελρόιντ - τυπικό εκπρόσωπο του γερμανού ευγενούς στην υπηρεσία του Τσαρικού
διπλωματικού σώματος, θαυμαστή του «συστήματος του Μέττερνιχ» και φανατικό
εχθρό της Αστικής προόδου.
«...Ο ικανός διπλωματικός κρατικός υπάλληλος στο Υπουργείο
Εξωτερικών, καλείται να συμπλέει με τον Σπεράνσκι και τον Ρουμιάντσεφ στην
προσπάθεια εξισορρόπησης των δυτικόφιλων και σλαβόφιλων τάσεων στον περίγυρο
της κυβέρνησης, και συχνά χρησιμοποιείται ως «ανασχετικός πύργος» στις πιέσεις
των αγγλόφιλων και γερμανόφιλων κατά των γαλλόφιλων και των φιλελευθέρων, μέσα
στην υπό τον Σπεράνσκι «Μυστική Επιτροπή» για την διαμόρφωση της εξωτερικής
πολιτικής της Ρωσίας.
Είναι ο πρώτος που διακρίνει στις τάξεις των ευγενών την ύπαρξη
«κρυφού μετώπου» εναντίον της εξωτερικής πολιτικής του Αλεξάνδρου του 1ου , το
οποίο κυρίως μετά την αποπομπή του Μ. Σπεράνσκι το 1812, μετατρέπεται σε όλο
και πιο απροκάλυπτη και το βασικότερο μαζική αντιπολίτευση της εξωτερικής
πολιτικής της Ρωσίας την περίοδο 1815-1820 την ονομαζόμενη «συνταγματική
διπλωματία» που συνδέθηκε με το όνομα του Κρατικού Γραμματέα για θέματα εξωτερικής πολιτικής
κόμη Ιβάν Αντώνοβιτς Καποντίστρια...».
Όμως τα συνταρακτικά γεγονότα
στην αρχή της δεκαετίας του 1820 επιταχύνουν τους ρυθμούς της ιστορίας.
Η επανάσταση των Φιλικών στη Μολδοβλαχία και
το κίνημα των Δεκεμβριστών στις τάξεις του στρατού στη νότια Ρωσία και στην
πρωτεύουσα, δίνει την ευκαιρία στον Μέττερνιχ να πιέσει τον ανήσυχο αυτοκράτορα
για συσπείρωση της Ιερής Ένωσης και την επίδειξη πυγμής στο εσωτερικό.
Το κρυφό μέτωπο στις τάξεις των ευγενών, των συντηρητικών
σλαβόφιλων, των πριγκίπων γαιοκτημόνων συσπειρώνεται και χρησιμοποιεί σαν δόρυ
το ιερατείο της Εκκλησίας στην «αποδόμιση του μασονικού κράτους» «για την
σωτηρία της Ρωσίας».
Ο Αυτοκράτορας υποχρεώνεται να αλλάξει ριζικά την πολιτική του.
Ακολουθεί διάλυση της «Μυστικής Επιτροπής», ισχυροποίηση των
γερμανόφιλων και αγγλόφιλων στην κυβέρνηση και ισχυρή παρουσία του ιερατείου
στις αποφάσεις του.
Η πρώτη πράξη του Αυτοκράτορα είναι η αποπομπή του Καποδίστρια και
ο πρώτος στόχος του νέου Υπουργού Λαϊκής Επιμόρφωσης και Εκκλησιαστικών
Υποθέσεων είναι το κλείσιμο των μυστικών εταιριών, τεκτονικών στοών, ομίλων και
εταιριών σε όλη τη χώρα.
Μια γεύση του κλίματος της εποχής
μας δίνουν τα παρακάτω αποσπάσματα τριών εκθέσεων των τελευταίων ημερών του
κόμη Ιβάν Αντόνοβιτς Καποντίστρια στο τιμόνι του υπουργείου εξωτερικών
υποθέσεων της Ρωσίας την εποχή του Αλεξάνδρου 1ου :
«...στη διάρκεια συνεδρίου στη Λάιμπαχ έφθασε η είδηση για την
επανάσταση στην Ελλάδα. Και ποιος ήταν υποκινητής αυτής της νέας εξέγερσης;
Ο υποστράτηγος του ρωσικού στρατού, πρίγκιπας Αλέξανδρος
Υψηλάντης, υψηλόβαθμος Μασόνος σε στοές της Άγιας Πετρούπολης και της νότιας Ρωσίας,
ο οποίος αφού συγκέντρωσε στην Βεσσαραβία αποσπάσματα από έλληνες και ρώσους, πέρασε τον Προύθο στις 22
Φεβρουαρίου του 1821 ξεσηκώνοντας τους έλληνες.
Στην έκκληση του για επανάσταση ανταποκρίθηκαν ο Μοριάς και τα
νησιά του Αρχιπελάγους.
Δεν είναι τρομακτικά δύσκολη η θέση του Αλεξάνδρου;
Τι να κάνει;
Να βοηθήσει τους Έλληνες;
Να αξιοποιήσει αυτή τη συγκυρία και να υλοποιήσει το πολιτικό
εκείνο πρόγραμμα που είχε χαραχθεί από τον Μέγα Πέτρο και τη γιαγιά του την
Αικατερίνη τη Μεγάλη, τις εντολές της οποίας υποσχέθηκε πιστά να ακολουθήσει
στο πρώτο του διάγγελμα προς το λαό;
Όμως ο Μέττερνιχ του εξήγησε ότι «οι Έλληνες αν και χριστιανοί
επαναστατούν μη χριστιανικά.
Κάθε επανάσταση είναι επανάσταση.
Και την επανάσταση πρέπει να την καταστέλλουμε». ο Αλέξανδρος
ένιωθε ότι στα λόγια του υπήρχε μια ανελέητη λογική.
«Ο ρώσος αυτοκράτορας γίνεται υποστηρικτής της σχολής μου» -έλεγε
ο Μέττερνιχ, αφού βεβαιώθηκε ότι ο Αλέξανδρος δεν σκοπεύει να υποστηρίξει τους
Έλληνες.
Η θέση του Καποδίστρια προς
μεγάλη ικανοποίηση του αυστριακού άρχισε να τρίζει.
Βέβαια, ο Μέττερνιχ έκανε
πολλές βόλτες στα περίχωρα του Λάιμπαχ με τον νεαρό Νεσσελρόντε, ο οποίος
αποδεχόταν με χαρά τη σχολή του...».
«...Όταν ο Αλέξανδρος επέστρεψε στη Ρωσία, τον περίμενε ο απεσταλμένος
από την Κωνσταντινούπολη.
Οι τούρκοι είχαν αρχίσει
τις σφαγές των ελλήνων και γενικά των χριστιανών.
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος, ο οποίος εκείνη την εποχή ήταν 74 ετών
κρεμάστηκε από Τούρκους στο προαύλιο του ναού.
Ο πρέσβης μας στην
Κωνσταντινούπολη Στρογκάνοφ, πρώην μέλος της «μυστικής επιτροπής» και στενός
φίλος του Καποδίστρια, επίτιμο μέλος της Αρζαμάς, ζήτησε την άμεση παρέμβαση
του αυτοκράτορα
Ο Αλέξανδρος όμως δεν έπαιρνε καμία απόφαση.
Τα επιχειρήματα του Καποδίστρια υπέρ των ελλήνων τα θεώρησε
αναξιόπιστα.
Τελικά ο Μέτερνιχ έχει δίκιο.
Ένας πόλεμος με την Τουρκία μπορεί να αποτελέσει εκείνη τη ρωγμή
μέσα από την οποία θα εισχωρήσει η επανάσταση...»
«...Έπρεπε να επιλέξει ανάμεσα στον Μέτερνιχ και τον εχθρό του τον
Καποδίστρια.
Ο Αυστριακός πρίγκιπας τον ονόμασε «Ιωάννη της Αποκάλυψης» και
ονειρευόταν την οριστική του πτώση.
Έτσι και συνέβη.
Στα μέσα του Αυγούστου του 1822 ο Καποδίστριας έφυγε από την Αγία
Πετρούπολη...».
Παρατίθεται ένα απόσπασμα έκθεσης συνομιλιών του αυτοκράτορα
Αλέξανδρου με τον μοναχό Φώτιο, απεσταλμένο του μητροπολίτη Φιλάρετου, του
μεγαλύτερου διώκτη της Φιλικής Εταιρίας στην Ρωσία, μέσα από την οποία φαίνεται
καθαρά η επίδραση του Ιερατείου στις τελικές αποφάσεις του Αυτοκράτορα για το
κλείσιμο των τεκτονικών στοών στη Ρωσία και τις διώξεις της αστυνομίας που
ακολούθησαν:
«Την 5 Ιουνίου 1822, στη
συνάντηση του Αυτοκράτορα με τον μοναχό Φώτιο:
Ήθελα να σε δω πατέρα Φώτιε και να λάβω την ευλογία σου.
Αν θες την ευλογία μου, τότε σε ευλογώ. Ειρήνη σε σένα, Βασιλιά, να
είναι μαζί σου ο θεός...
- ...η εκκλησία, πάτερ; Τι είναι η εκκλησία;...
Εγώ βρίσκομαι στα βάθη της σιωπής και της μοναξιάς και παρακαλώ
τον θεό να υποσκάψει και να ανατινάξει τα σατανικά βάθη των μυστικών άντρων,
των μυστικών εταιρειών, των βολτεριανών, των μασόνων, των μαρτινιστών και να
συντρίψει τον επτακέφαλο όφη του τρισκατάρατου διαφωτισμού...»
Την 1η Αυγούστου του ιδίου έτους
ακολούθησε η απόφαση του Υπουργού Εσωτερικών υποθέσεων και αστυνομίας
Κουτσουμπέη:
«Όλες οι μυστικές εταιρείες,
τεκτονικές στοές κλπ. θα πρέπει να κλείσουν και να μην επαναλειτουργήσουν και
όλα τα μέλη αυτών των εταιρειών να δώσουν γραπτή διαβεβαίωση σύμφωνα με την
οποία από δω και στο εξής δεν θα συμμετέχουν σε καμιά τεκτονική ή άλλη μυστική
εταιρεία εντός και εκτός των συνόρων της ρουσικής αυτοκρατορίας».
Την 20 Απριλίου 1824, στη δεύτερη
συνάντηση με τον Αυτοκράτορα ο Φώτιος του έλεγε ότι «η Ρωσία πρέπει να είναι
Ορθόδοξη.
Αν ο Αυτοκράτορας δεν είναι
Ορθόδοξος δεν υπάρχει σωτηρία για τη Ρωσία. Γι' αυτό η επανάσταση σήκωσε ψηλά
το κεφάλι»...
Την 7 Μα»ου 1824, ο Φώτιος παραδίδει στον Αυτοκράτορα
έκθεση-αναφορά για τις κινήσεις όλων των «Μυστικών Εταιριών» στη Ρωσία.
Την επομένη ο Αλέξανδρος, αντικαθιστά τον Υπουργό Λαϊκής
Επιμόρφωσης και Εκκλησιαστικών υποθέσεων Γκολίτσιν, με τον φανατικό σλαβόφιλο
και υποστηριζόμενο από την Εκκλησία Σισκόβ.
Διατάσει ανακρίσεις
εναντίον μιας μεγάλης ομάδας Επιφανών Τεκτόνων και Δεκεμβριστών ενώ ο Υπουργός
Αστυνομίας εκδίδει διαταγή να κατασχεθούν όλα τα πρακτικά και περιουσιακά
στοιχεία των τεκτονικών στοών, ομίλων και εταιριών σε όλη τη Ρωσία.
Έτσι δημιουργήθηκε το «επτασφράγιστο» για 200 χρόνια αρχείο του
Υπουργείου Εξωτερικών της «εποχής του Αλεξάνδρου».
Σύγχρονοι ερευνητές του Ρωσικού Στρατιωτικού Αρχείου και του
αρχείου του Υπουργείου Εξωτερικών της εποχής του Αλεξάνδρου, είναι πεπεισμένοι
ότι ο Καποδίστριας ήταν «αφανής επισκέπτης» στις στοές της Αγίας Πετρούπολης
που αναφέραμε παραπάνω, τακτικό μέλος στο «Τάγμα των Ρώσων Ιπποτών» και
επισκέπτης ή μέλος σε δύο ακόμα στοές στη Μόσχα στοιχεία των οποίων ελπίζω να
έχουμε σύντομα.
Η άποψη αυτή ενισχύεται από
τις μέχρι τώρα αποκαλυφθείσες παρουσίες του ως τακτικό μέλος στις συνεδριάσεις
του ανοιχτού τεκτονικού φιλολογικού ομίλου «Αρζαμάς», καθώς επίσης και της
ανοιχτής τεκτονικής ελεύθερης εταιρίας λογοτεχνίας, επιστημών και τέχνης , στις
οποίες συμμετέχουν όλα τα μέλη του «Τάγματος των Ρώσων Ιπποτών».
Το νέο ρωσικό τεκτονικό λεξικό
του Α. Σερκόφ με βεβαιότητα κατατάσσει τον Κόμη Καποδίστρια στους τέκτονες.
Ο ίδιος ο αδελφός Αντρέϊ Σερκόφ λέγει:
«Έχω όλες τις ενδείξεις, όμως ήταν πολύ
προσεκτικός όπως και ο Ρουμιάντσεφ».
Και ο διάσημος ιστορικός
ερευνητής των αρχείων του πρώτου μισού του 19ου αδ. Β. Σαχάροφ μου είπε:
«Έχω αποδείξεις ότι ήταν Τέκτων
από τα φοιτητικά του χρόνια όπως και άλλοι στην Ιταλία, μεταξύ των οποίων και ο
γιατρός του Α. Πούσκιν το αρχείο του οποίου εντόπισα πρόσφατα και ερευνώ».
Τα δυτικοευρωπαϊκά αξιόπιστα λεξικά των Λένχοφφ - Πόζνερ στη
Γερμανία και του Ντ. Λίγκου στη Γαλλία επίσης αναφέρουν τον Καποδίστρια ως Ελεύθερο
Τέκτονα.
Οι έμμεσες αποδείξεις της τεκτονικής ιδιότητας του είναι πολλές
και με τον καιρό θα βρεθούν όπως φαίνεται και τα απαραίτητα αρχειακά έγγραφα.
Το θέμα όμως δεν είναι μόνο η σχέση του κόμη με τον τεκτονισμό.
Αυτή η μυστηριώδης προσωπικότητα, ευρισκόμενη στα σύνορα Ανατολής
και Δύσης, Ευρώπης και Ασίας, στο κέντρο του πάντα μοιραίου «βαλκανικού
κόμβου» για άλλη μια φορά προσελκύει την προσοχή μας, γίνεται πιο
ξεκάθαρη και με τη σειρά της δίνει απαντήσεις σε πολλές ερωτήσεις.
Σημειώσεις · Βιβλιογραφία
«Ο Ι. Καποδίστριας και το
Ελληνικό Εθνικό-Απελευθερωτικό Κίνημα 1809-1822», Μόσχα 1976
Βατσούρο Β.Ε. & Οσποβάτα Α.Λ. «Αρζαμάς Συλλογή», Μόσχα 1994
Βερνάτσκι Γ. Β. «Ο Ρωσικός Τεκτονισμός στην εποχή της Αικατερίνης
II»,
Αγία Πετρούπολη 1999
Γιάκοβλεφ Α. «Αυτοί οι μυστηριώδεις αδελφοί»
Γκρετσίσκιν Σ., Λουκόφσκαγια Δ., Μορόζοφ Β. «Μιχαήλ Σπεράνσκι»
Έιντελμαν Ν. «Ο τελευταίος ιστοριογράφος»
Λότμαν Γ. «Καραμζίν» / «Α. Πούσκιν»
Μακάρκιν Α. «Ρώσος υπουργός. Έλληνας κυβερνήτης»
Μπλιούντοφ Ντ. «Σημειώσεις»
Νικούλιτσεφ «Η Ρωσική λογοτεχνία ανάμεσα στην αυλή και τα σαλόνια»
«Ρωσικό περιοδικό»,
Ποπρουζένκο Μ. « Σημειώματα της Αυτοκρατορικής Εταιρίας Ιστορίας
και Αρχαιοτήτων της Οδησσού», Οδησσός 1914
Πούσκιν Α. «Ημερολόγια»
Σάχαροφ Β. «Ο τεκτονισμός και οι τέκτονες της Ρωσίας»
Σερκόφ Α. «Ο ρωσικός τεκτονισμός 1731-2000».
Σιρότκιν «Προβλήματα διεθνών σχέσεων και απελευθερωτικών
κινημάτων», Μόσχα 1975
«Λογοτεχνική Ρωσία» περ., «Αρζαμάς»
Ρωσικό Εγκυκλοπαιδικό Λεξικό
Λεξικό της Παγκόσμιας Λογοτεχνίας
Ρωσικό Κρατικό Ιστορικό Αρχείο, Μόσχα
Καζαντζάκης Ν., «Ιστορία Ρωσικής λογοτεχνίας», εκδ.
Ελευθερουδάκης.
Αθήνα 1933
