Βαλκάνια η οργή των γηγενών

            Η βαλκανική γη κάποτε ήταν στο κέντρο του κόσμου, πριν τελικά οι Αγγλοσαξωνικές ατμομηχανές τη μετατοπίσουν στο βορρά και πριν οι επιστήμες των αριθμών οργανώσουν την παραγωγή αλλά και τη ζωή, τα γούστα και τις επιθυμίες των ανθρώπων, σ’ αυτό που σήμερα απλουστευτικά ονομάζεται καπιταλισμός και κοινωνία των αγορών.

Το ιερό καθήκον της εισαγωγής του στα Βαλκάνια ανέλαβαν οι αυστροουγγρικές λόγχες
που συναντούν τον Αλή Χότζα με καρφωμένο το αυτί πάνω στα δοκάρια του γεφυριού τον Δρίνου για να γυρεύει αργότερα μάταια ν' αποδείξει πως το σπουδαίο δεν είναι να πηγαίνει γρήγορα ο άνθρωπος, αλλά να ξέρει πού πάει και τι να κάνει, γιατί αν πας στην κόλαση καλύτερα είναι να πηγαίνεις όσο γίνεται πιο αργά. Έτσι συμβολικά ο παράλογος ορθολογισμός της Δύσης συναντούσε την ανθρωποκεντρική βαρβαρότητα στο Βίζενγκραντ πάνω απ’ τα νερά του Δρίνου.

Ο δυτικοευρωπαϊκός πολιτισμός πάντα υπήρξε απόλυτος και ολο­κληρωτικός στις αντιλήψεις του. Ουδέποτε ανέχθηκε το διαφορετικό. Εγωιστικός από τον ιεροεξεταστικό τοκετό του, το πολέμησε με φανα­τισμό. Η δύναμή του όμως βρίσκεται στην ανθρωπιστική ιδεολογικοποίηση των πράξεών του. Έπρεπε να φτάσουμε στον 20ό αιώνα για να αποκαλυφθεί ότι τελικά ο εκπολιτισμός των Ινδιάνων ήταν γενο­κτονία.

Από τον εθνικισμό της απελπισίας των ανέργων «σκίνχεντς» της Α. Γερμανίας κατά των Ρουμάνων προσφύγων, μέχρι την απο­στροφή του αντιεξουσιαστή Μίλαν Κούντερα για κάθε τι βαλκανικό, η γονιδιακά εγγεγραμμένη ιδεολογικοπολιτική ανωτερότητα του Ευρωπαίου αποκαλύπτεται εντυπωσιακά. Κάθε ρατσισμός δομείται πά­νω σ’ ένα σύνολο από βεβαιότητες που εξειδικεύονται σε αυτονόη­τους διαχωρισμούς. Έτσι και το «βαλκανικό σύνδρομο», αυθαίρετα ορισμένο από την κυρίαρχη δυτική σκέψη, έχει σαν χαρακτηριστικά του τη διαφορετική θρησκεία, την οικονομική υπανάπτυξη και τη βαλκανική κουλτούρα με την περιφρονητική σημασία του όρου.

Το 1914 οι στρατηγοί της Αυστροουγγαρίας κατάρτισαν σχέδια για τη δημιουργία καθολικών χωριών στις σερβικές όχθες του Δρίνου. Τελικά όμως τα Βαλκάνια, παρά το θρησκευτικό μωσαϊκό τους θα σταθούν άγονο έδαφος για τη λατινική θρησκεία που δεν θα περάσει πέρα από το Δρίνο. Πολύ πριν τη Γιάλτα των κοινωνικών συστημά­των είχε προηγηθεί η Γιάλτα των θρησκειών. Από τότε στο Σπαλάτο (Σπλιτ) ψάλλετε το Sanctus Deus και στο Βελιγράδι το Sveti Boze. Για την ευρωπαϊκή κοινότητα που φαίνεται να ενοποιείται γύρω από μια κυρίαρχη ιδεολογία καθολικισμού, προτεσταντισμού και καπιτα­λισμού, ο φτωχοπροδρομικός ασκητισμός της ορθοδοξίας και η μοι­ρολατρία του Ισλάμ είναι ανασχετικοί παράγοντες για την ανάπτυξη.

Αυτή η λέξη κλειδί που πρωτοχρησιμοποιήθηκε το 1948 από τον Τρούμαν γίνεται σήμερα το αυτονόητα καλό, που θα πρέπει να επι­βληθεί παντού.

Η ένταξη σε διαφορετικές θρησκείες απ’ τις κυρίαρχες δυτικοευρωπαϊκές είναι ανεπιθύμητη, είναι βαλκανικό σύνδρομο και πόσο αφοπλιστικά ειλικρινής είναι ο ιστορικός Ζωρζ Ντουμπί όταν ισχυρίζεται ότι «η Ευρώπη σταματάει εκεί που σταματούν οι γοτθικοί καθεδρικοί ναοί». 

Την οικονομική ζωή των Βαλκανίων την καθόρισαν σε μεγάλο βαθμό οι τέσσερις αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας που την κράτησαν μακριά από τις κοσμοϊστορικές εξελίξεις της υπόλοιπης Ευ­ρώπης. Η Αναγέννηση, η Μεταρρύθμιση, η Αντιμεταρρύθμιση και ο Διαφωτισμός περιθωριακά έφθαναν στη χώρα του Μεγάλου Τούρ­κου.

Το ίδιο και η βιομηχανική επανάσταση. Ο Μαξ Βέμπερ χρεώνει στο Κοράνι τις αναπτυξιακές αδυναμίες της Οθωμανικής Αυτοκρατο­ρίας. Ο ισλαμιστής Μαξίμ Ρόντινσον διαφωνεί, αλλά η αλήθεια βρί­σκεται κάπου στη μέση. Γιατί το «ρίμπα» του Κορανίου, η απαγόρευ­ση της προσαύξησης, εν δυνάμει απαγορευτικός παράγοντας του τοκι­σμού, και της Τραπεζικής ασυδοσίας, αλλά και το «μακντούρ» (έτσι αποφάσισε ο Θεός) διαμορφώ­νουν μια συντηρητική στάση ζωής που αντιδρά σε ριζοσπαστικούς μετασχηματισμούς.

Αλλά, όπως πολύ σωστά παρατηρεί ο Rodinson τον ευρωπαϊκό δρόμο ανάπτυξης δεν ακολούθησαν ούτε η αρχαία Ελ­λάδα, η Ρώμη, η Ινδία, η Κίνα και η Ιαπωνία, κοινωνίες με προηγμέ­νη τεχνολογία και δύναμη. Ίσως η προβιομηχανική τεχνολογία να είναι μια τεχνολογία προσαρμογής στα πράγματα, ενώ η βιομηχανική τεχνολογία είναι μια τεχνολογία εκμετάλλευσης των πραγμάτων.

Οι Αρχαίοι Έλληνες δεν ανακάλυψαν την υποτιθέμενη «ανάπτυξη», γιατί τη θεωρούσαν περιττή.

Ο ισλαμικός κόσμος πάλι είναι προσανατολισμένος όχι στο κέρδος αλλά στην επέκταση και νίκη επί των απίστων. Τέλος ο μισός αιώνας της «σοσιαλιστικής» τραγωδίας ματαίωσε τις προσπά­θειες οικονομικής ανόρθωσης του μεσοπολέμου και το Βουκουρέστι από Παρίσι των Βαλκανίων, έγινε κέντρο εφαρμογής της Τσαουσεσκικής δίαιτας.

Ο άνθρωπος της Δύσης διαφέρει από τον άνθρωπο της Ανατολής στη μεγέθυνση των υπαρξιακών προβλημάτων. Ο πρώτος δεν ομφαλοσκοπείται, δρα.

Ο δεύτερος, απελπισμένα προσπαθεί να οριοθετή­σει τη μοίρα του. Ο μεν φυγόκεντρος κατευθύνεται προς τα έξω, ο δε κεντρομόλος κοιτάζει προς τα μέσα.

Τη Δύση την ενδιαφέρει η δρά­ση, στο σαρκώδες περίβλημα που ονομάζει καρπό, η Ανατολή ψάχνει το μυστήριο της ζωής και μαζεύει το κουκούτσι. Τέσσερις αιώνες οθωμανικής κυριαρχίας και η ορθόδοξη παράδοση των Βαλκανίων ε­μπλούτισαν με στοιχεία Ανατολής, τη βαλκανική κουλτούρα. Αλλά για τη Δύση η βαλκανική κουλτούρα σαν πυρηνικά διαφορετική δεν υπάρχει ή είναι κουλτούρα υπανάπτυξης. Η μυθολογία της εικόνας οφείλει να μεγιστοποιήσει τις αποστάσεις και τα Βαλκάνια δίπλα μας μετατοπίζονται μακριά. Μακρινός κόσμος, άγνωστος. Άραγε ποια ιστορική παθογένεση λεξικογράφησε το «βαλκανικός» σαν τίτλο ντρο­πής ακόμα και στις βαλκανικές γλώσσες; Πώς η μονοφωνική των Ελλήνων της Ιωνίας και η βυ­ζαντινή μουσική παράδοση των Βαλκανίων είναι δυνατόν να είναι η υπανάπτυξη και τα μουσικά σκύμβαλα σε μια συσκευασία μαζί με τα οπίσθια της Μαντόνα, πολιτισμός; Γιατί ο Ίβο Άντριτς, ο Ντανίλο Κις, ο Μιρτσέα Ελιάντε, ο Ισμαήλ Κανταρέ, ο Μέσα Σελίμοβιτς λογο­τεχνία της καθυστέρησης; και η σχιζοφρένεια των «σαραντάρηδων» του Κλίντον και των γιάπις των Βρυξελών, αναπτυγμένη κουλτούρα;

Ο Μπίσμαρκ αγαπούσε τη φράση που ο Γάλλος υπουργός Εξωτερι­κών Βαλέφσκι του είπε το 1857: «ανήκει στην εργασία του διπλωμάτη να ενδύει τα συμφέροντα της χώρας του με τη γλώσσα της διεθνούς δικαιοσύνης».

 Η υποκρισία είναι η γλώσσα των λαθραίων συμφερό­ντων.

Αν ένας πετρελαιωμένος κορμοράνος καθόρισε την απάτη των media στον Κόλπο, στη Γιουγκοσλαβία θα πρέπει να γραφτεί η βίβλος της κατευθυνόμενης δημοσιογραφίας.

Όλη η εικόνα του αιμοσταγή Σέρβου (βρώμικος, γίγαντας αξύριστος, με δόντια Δράκουλα όπως τον σκιτσάρει ο Plandu της Monde) δομείται πάνω στις οβίδες που έπεσαν στο ανυποψίαστο πλήθος, μπροστά σ’ ένα φούρνο της Βάζε Μισκίνα του Σαράγιεβο.

Μήνες αργότερα και λίγο πριν την αποβολή της Μ. Γιουγκοσλαβίας από τον ΟΗΕ ο «Ιντεπέντεντ» αποκαλύπτει ότι οι όλμοι ρίχτηκαν σαν προβοκάτσια από μουσουλμάνους!! Οι Γιουγκοσλάβοι διώχνονται από τους Ολυμπιακούς αγώνες, στους ο­ποίους όμως συμμετέχουν οι Κροάτες αποθεούμενοι από τους ομόθρησκούς τους Ισπανούς, καθώς και από κάθε ευρωπαϊκή αθλητική οργάνωση. Το ιδεολογικό και φιλοσοφικό κενό της απόσυρσης, του υπαρκτού σοσιαλισμού, γεγονός που αιφνιδίασε ακόμη και τους φο­ρείς της διαδοχής κατέλαβε ένας περίεργος εθνικισμός. «Ναι στον πό­λεμο» ωρύεται ο αριστερός Γάλλος διανοούμενος Ζακ Ζιλιάρ στον Nouvel Observateur.

Ξαφνικά τα Βαλκάνια βρίσκονται στο κέντρο της διεθνούς διπλωματίας.

Όποιος ελέγχει τα Βαλκάνια τοποθετείται στο προσκήνιο της ιστορίας με όρους αυτοκρατορίας. Η αντίστροφη ίσως μέτρηση για τον Ναπολέοντα άρχισε όταν ο γαλλόφιλος σουλτά­νος Σελίμ ο Γ ανατράπηκε. Η σε εξέλιξη αυτοκρατορία του χωρίς τα Βαλκάνια βρέθηκε στη φάκα. Το βαμβάκι δεν έφτανε από την Αίγυ­πτο, και δεν μπορούσε να ντύσει ούτε τους στρατιώτες του. Ο βαλκα­νικός εθνικισμός ποτέ δεν ήταν υποκριτικός. 

Για τον Βαλκάνιο ο θρίαμβος του Έθνους του, ήταν μέρος της ιστορικής του αποστολής. 

Μοναχικός σ’ ένα εχθρικό περιβάλλον και κόσμο, επιζούσε και υπήρ­χε μόνο σαν μέλος, μιας ακαθόριστης γεωγραφικά, αρχικά ουτοπικής εθνολογίας, που με ποτάμια αίματος κέρδιζε την γεωμορφολογική της οριοθέτηση. Αναρωτιέται κανείς ποια θα ήταν η στάση της διεθνούς κοινότητας σε περίπτωση διακήρυξης της ανεξαρτησίας της Κορσικής από τη Γαλλία, της Λομβαρδίας από την Ιταλία, της Σκωτίας από τη Μεγάλη Βρετανία, των Βάσκων από την Ισπανία; Γιατί η ΔΑΣΕ η ΕΟΚ και ο ΟΗΕ υποστήριξαν ένθερμα την διάλυση της Γιουγκοσλαβίας; Με επέμβαση της Γερμανίας ματαιώνεται το Σεπτέμβριο του ’91 η προγραμματισμένη συνάντηση Βουλγαρίας, Ρουμανίας, Ελλάδας, Σερβίας. Το μήνυμα σαφές και κυνικό. Τα Βαλκάνια δεν αποφασί­ζουν, υπακούουν.

Αν και η πολιτική ενοποίηση της Ευρώπης είναι υπό συζήτηση η Ευρώπη των εμπόρων και των κεφαλαίων είναι γεγο­νός. Κάτω από την πίεση του χρέους και για μια χούφτα δολάρια ή ευρώ, τεράστιες ζώνες της Α. Ευρώπης προσφέρονται για υπεργολαβίες με φορολογικές ελαφρύνσεις και για βιομηχανίες εντάσεως εργασίας με χαμηλούς μισθούς. Ο Αλαίν Λιπιέτς βλέπει στο εσωτερικό της Ευρώ­πης ένα νέο σύνορο, εκείνο της φτώχειας, της μαφίας και της τριτοκοσμοποίησης. Η βορειοδυτική Ευρώπη θα γινόταν μια κλειστή, όσο ποτέ λέσχη, ταμπουρωμένη εναντίον της δημογραφικής και θρησκευ­τικής απειλής του Νότου. Στον οικονομικό ιμπεριαλισμό, στην πολιτι­στική απαξίωση, προστίθεται και ο οικολογικός ιμπεριαλισμός. Η Δύ­ση αποποιήθηκε τις ρυπογόνες βιομηχανίες, αλλά προκειμένου να τε­θεί υπό κρίση το υπερκαταναλωτικό της πρόσωπο, τις παρατάει στα νότια σύνορά της. Το Νοέμβριο του ’91 στο Δυρράχιο έφτασαν τριά­ντα βαρέλια με λίπασμα από τη Γερμανία της εταιρείας «Σμιτ Κρε­τόν» με την ένδειξη «Δωρεάν ανθρωπιστική βοήθεια». Λίγες μέρες αργότερα ο υπουργός Γεωργίας Αλεξάντρ Κολάτσι αποκάλυπτε ότι το φορτίο ήταν επικίνδυνα δηλητήρια. Το Νοέμβριο του ’90 ο Ρουμά­νος Αλεξάντρου Νταν και ο Βέλγος Εντουάρ Λεζολί, θα ιδρύσουν την εταιρεία Montana SA που θα μεταφέρει 2.000 τόνους τοξικά απόβλη­τα στο Σίμπιου πριν διαλυθεί, όταν ο Νταν συλλαμβάνεται με 80 εκα­τομμύρια λέι στην τσέπη. Αλλά η Tyre Recycling Industry του Χάινες Χέλμκε θα προσπαθήσει ανεπιτυχώς να δωροδοκήσει τον υπουργό Μαρσέου Μπλεάου και τα τρία εργοστάσιά καύσης αποβλήτων δεν θα δημιουργηθούν ποτέ.

           Κάποτε η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία με οχυρωματικές τάφρους και στεγανοποιημένες ζώνες οριοθετούσε το imperium της. Αργότερα η Ευρώπη τελείωνε στα σύνορά της με τις αυτοκρατορίες της Ανατολής, Οθωμανική και Ρωσική. Στο μέσο του 20^ου αιώνα το «σιδηρούν παρα­πέτασμα» και το «τείχος του Βερολίνου» σαν σύμβολο καθορίζει τα σύνορά της. Σήμερα με τη γλώσσα της διπλωματίας και των δικαιω­μάτων καθορίζονται οι καινούριοι οικονομικοί τάφροι που θα οριο­θετούν την Ευρωπαϊκή Κοινότητα.

Οι επαναπατρισμένες οικονομίες της Κροατίας, Τσεχοσλοβακίας, αλλά και Α. Γερμανίας θα γίνουν ο χώρος για τις νεοταιϊλορικές βιομηχανίες και λαχανόκηποι.

Αλλά αυ­τό το Δ' Οικονομικό Ράιχ θα έχει και πολιτιστικά σύνορα. Θα οριοθε­τεί την καθολική και προτεσταντική ζώνη και το σύνορο της Αυ­στροουγγαρίας με την Οθωμανική και Ρωσική Αυτοκρατορία επανεμ­φανίζεται σε μια τρελή εκδίκηση της ιστορίας. Η Ελλάδα χώρα ευρω­παϊκή ή βαλκανική βρίσκεται εκτός. Η χολή του Spectator, η ενορχη­στρωμένη επίθεση των ευρωπαϊκών εφημερίδων είναι τα προανακρούσματα μιας ευρύτατα διαδεδομένης Ε.Ο.Κ.ικής αντίληψης. Τα γεωπολιτικά σενάρια της νικήτριας Δύσης για τα ρημαγμένα Βαλκά­νια ολοκληρώθηκαν μόνο κατά το ήμισυ. 

Στο μαλακό υπογάστριο της ευρωπαϊκής αυτοκρατορίας παραμένει εξαντλημένη, αλλά νικήτρια και περήφανη μια μεγάλη στρατιωτική δύναμη, η Μεγάλη Σερβία, αλλά και μια αντιφατική μεσογειοβαλκανική χώρα αλλά μέλος της, η Ελλάδα. Ορθόδοξες και οι δύο. Η μελλοντική ιστορία και οι διπλω­ματικοί και στρατιωτικοί σχεδιασμοί θα αποσκοπούν στη ρύθμιση αυ­τής της παρέκκλισης. Το πρώτο σενάριο οδηγεί στη βαθμιαία εκμηδένισή τους και πλήρη βαλκανιοποίηση τους, με πολιορκητικούς κριούς τα Σκόπια, το Κοσσυφοπέδιο, και ίσως την Τουρκία. Το δεύτερο οδη­γεί στον προσεταιρισμό τους, με τη Μεγάλη Σερβία, ακρίτα και χωρο­φύλακα των Βαλκανίων και την Ελλάδα κεντρικό υποκατάστημα της Ανατολικής Ευρωπαϊκής Εταιρίας των Βαλκανίων. Αλλά οι σύγχρο­νοι πλανητικοί «ειρηνιστές» δεν σημαίνει ότι πάντα ότι είναι και κα­λοί χαρτογράφοι.

Έτσι κι αλλιώς, τα Βαλκάνια, σαν καημός, σαν μακρόσυρτο ανατολίτικο τραγούδι λυπητερό κι ατελείωτο θα υπάρχει μέσα στον καιρό σαν Ανταρσία απέναντι στην Ανάγκη!